Szwajcarska demokracja zapewnia wiele możliwości wypowiadania się i uczestniczenia w życiu publicznym. Wraz z nadaniem obywatelstwa otrzymuje się wszystkie prawa polityczne na szczeblu krajowym, a także w kantonie Schaffhausen i gminie zamieszkania. Prawa polityczne, zwane również prawami obywatelskimi (Volksrechte), są bardzo rozległe i obejmują prawo do głosowania, prawo wyborcze, prawo do inicjatywy ustawodawczej, prawo do referendum. Obywatele mogą tym samym zaproponować zmianę konstytucji (prawo do inicjatywy ustawodawczej) lub odrzucić ustawę przygotowaną przez parlament (prawo do referendum). Kiedy mówimy o „suwerenie” w Szwajcarii, mamy na myśli obywateli. Prawa polityczne są wykonywane na trzech poziomach państwa: federalnym, kantonalnym i gminnym.
Wybory i głosowanie
Parlamenty federalny, kantonalne i gminne oraz władze wykonawcze obywatele wybierają co cztery lata. Oprócz wyborów, Szwajcarzy głosują również w ważnych sprawach w ramach referendów. Kanton Schaffhausen od dziesięcioleci ma pod tym względem najwyższą frekwencję w Szwajcarii. Wynika to również z faktu, że w kantonie Schaffhausen istnieje obowiązek wyborczy. Każdy, kto nie uczestniczy w głosowaniu, płaci zgodnie z prawem wyborczym „grzywnę” w wysokości sześciu franków.
Państwo jest podzielone na trzy obszary. Parlament (władza ustawodawcza), rząd (władza wykonawcza) i sąd (władza sądownicza). Władza ustawodawcza uchwala prawa i kontroluje rząd oraz administrację. Władza wykonawcza wykonuje prawa, rządzi i administruje państwem. Władza sądownicza wydaje wyroki, osądza, karze i chroni. Dla każdego obszaru istnieją na szczeblu federalnym, kantonalnym i gminnym odrębne instytucje.
Na szczeblu federalnym rząd Szwajcarii tworzy Rada Federalna (Bundesrat). Wybiera ją parlament. Parlament z kolei jest wybierany przez obywateli i składa się z dwóch rad – Rady Narodowej (Nationalrat) i Rady Kantonów (Ständerat). Kanton Schaffhausen reprezentują w Radzie Narodowej i Radzie Kantonów po dwie osoby.
Sąd federalny jest wybierany przez parlament. Kanton Schaffhausen i jego gminy zorganizowały podział władzy w następujący sposób:
Władza ustawodawcza
Kanton: Ustawodawczą władzą kantonalną jest Rada Kantonalna. Złożona jest z 60 członków reprezentujących różne okręgi i partie polityczne.
Gminy: Organem ustawodawczym miasta Schaffhausen jest Wielka Rada Miejska (Grosse Stadtrat). W niektórych gminach, takich jak Neuhausen am Rheinfall, Stein am Rhein, Beringen i Thayngen, funkcję tę pełni rada mieszkańców. W pozostałych gminach jest to zgromadzenie gminne.
Władza wykonawcza
Kanton: Rząd kantonalny składa się z pięciu radnych kantonalnych, z których każdy kieruje jednym departamentem. Przewodnictwo w rządzie co roku przejmuje radny rządu kantonalnego.
Gminy: Organem wykonawczym miasta Schaffhausen jest rada miejska. Stein am Rhein również posiada radę miejską; we wszystkich pozostałych gminach władzę wykonawczą sprawuje rada gminna (Gemeinderat).
Władza sądownicza
Sąd Najwyższy jest najwyższym sądem w kantonie Schaffhausen. Odpowiada za wymiar sprawiedliwości we wszystkich aspektach prawa oraz nadzór nad wszystkimi niezależnymi organami sądowymi w kantonie. Są to między innymi: sąd kantonalny, urząd ds. egzekucji długów i upadłości, urząd ds. wymiaru sprawiedliwości, centrum arbitrażowe ds. wynajmu, urząd ds. ochrony dzieci i dorosłych.
Cudzoziemcy w kantonie Schaffhausen nie mogą korzystać z wyżej wymienionych praw politycznych, istnieje jednak wiele innych możliwości uczestniczenia w życiu publicznym i wpływania na przyszłość społeczności. Osoby z zagranicy w każdej chwili mogą przystąpić do organizacji w swojej dzielnicy, lokalnego stowarzyszenia, organizacji zawodowej, klubu sportowego lub komitetu doradczego. Cudzoziemcy, tak jak obywatele Szwajcarii, mają prawo do składania petycji. Prawo to daje możliwość kierowania zapytań, sugestii, krytyki lub skarg do władz na szczeblu gminnym, kantonalnym lub federalnym. W ten sposób można wpływać na decyzje podejmowane przez organy państwowe.
Z chwilą uzyskania obywatelstwa uzyskuje się prawa polityczne w Szwajcarii. O obywatelstwo szwajcarskie mogą ubiegać się osoby, które mieszkają w Szwajcarii od dłuższego czasu. To, czy zastosowana zostanie zwykła, uproszczona czy ułatwiona procedura nadania obywatelstwa, zależy zasadniczo od długości i powodu pobytu w Szwajcarii. W przypadku ułatwionej procedury (dotyczy głównie małżonków obywateli Szwajcarii) wniosek kieruje się bezpośrednio do władz federalnych, w pozostałych przypadkach w kantonie Schaffhausen do gminy zamieszkania.
Osoba ubiegająca się o nadanie obywatelstwa musi spełniać następujące warunki:
• jest włączona w warunki gminne, kantonalne i szwajcarskie;
• jest zaznajomiona ze szwajcarskim stylem życia, zwyczajami i tradycjami;
• respektuje szwajcarski porządek prawny i nie zagraża wewnętrznemu ani zewnętrznemu bezpieczeństwu Szwajcarii;
• ma wystarczającą znajomość języka niemieckiego
• ma uregulowaną sytuację osobistą i finansową.
(Wykaz w ustawie o prawach obywatelskich kantonu Schaffhausen art. 6)